پیامبر اکرم صلی الله و علیه وآله می
فرمایند: «إنّما بعِثْت لاتَمِّمَ مَکارِمَ الأخْلاقِ» (مکارم الاخلاق ص ٨)
و نفرمودند: «إنّما بعِثْت لاتَمِّمَ الأخْلاقِ». یکی از معانی مکارم
اخلاق، این است که انسان بداند در باب علم به اخلاق، چگونه عمل کند که نه
افراط کند و نه تفریط.
اگر انسان بداند که حقیقت زهد چیست، آن موقع
است که دیگر نه افراط می کند و نه تفریط. چون اگر نداند، صورت ظاهر، اوّل،
از اسم زهد خوشش می آید؛ چون فطرت بشر به دنبال خوبی هاست، ولی وقتی بلد
نباشد و حدّ وسطی را نداند و به تعبیر دیگر مکارم و اخلاق کریمانه را
نداند، امکان دارد هم خودش به افراط بیافتد و هم دیگران را نسبت به زهد،
بدبین کند و خودش هم در آینده، به تعبیری سقوط کند و از زهد، زده می شود.
اگر
اخلاق، این طور زیربنایی بیان شود، آن وقت معلوم می شود که چه حالاتی می
تواند برای انسان به وجود بیاید و چه زیبایی هایی برای انسان هست. جدّی
کیست که مکارم اخلاق را بداند و غیر از آن، عمل کند؟!
غیظ و غضب از منظر قرآن شریف و منابع روایی
در قرآن شریف و منابع روایی، بحث غیظ و غضب، تحت عناوین مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.
قرآن
کریم در مورد غیظ و غضب کفّار نسبت به اهل ایمان می فرماید: «وَ إِذا
خَلَوْا عَضّوا عَلَیْکم الْأَنامِلَ مِنَ الْغَیْظِ قلْ موتوا
بِغَیْظِکمْ».
امّا هنگامى که تنها مى شوند از شدّت خشم بر شما، سر
انگشتان خود را به دندان مى گزند! بگو: با همین خشمى که دارید بمیرید! (آل
عمران 119)
در مورد اصل خشم و غضب، پیامدها و پیشگیری و درمان آن، روایات بسیاری وارد شده است.
برای نمونه پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: «اجتَنِبِ الغضب». از خشم بپرهیزید.(نهج الفصاحه 116)
معانی مکارم اخلاق، این است که انسان بداند در باب علم به اخلاق، چگونه عمل کند که نه افراط کند و نه تفریط.
عاملی برای شماتت بیگانگان
چرا
جامعه اینقدر پرخاشگر شده است؟ چرا در خانه ها و مجالس، پرخاشگری زیاد است؟
چرا در کوچه و خیابان مردم نسبت به هم تندی و پرخاش دارند؟
حیف است ما
که مسلمانیم و دین ما دین رحمت و رأفت و پیامبر ما پیامبر عفو و مهربانی
است و چنین امامان و پیشوایانی داریم که ظلم دشمنان سرسخت خود را با
نیکوکاری و عطوفت پاسخ می دهند، نسبت به همدیگر پرخاشگر باشیم و از این جهت
مورد شماتت بیگانگان واقع شویم.
ما باید نسبت به همدیگر تولی و نسبت به
بدخواهان تبری داشته باشیم. قرآن کریم می فرماید: «یَا أَیّهَا الَّذِینَ
آمَنوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّه
بِقَوْمٍ یحِبّهمْ وَ یحِبّونَه أَذِلَّةٍ عَلَى الْموْمِنِینَ أَعِزَّةٍ
عَلَى الْکَافِرِینَ»[مائده/54]: اى کسانى که ایمان آورده اید، هر کس از
شما که از دین خویش برگردد، زود باشد که خداوند گروهى را بیاورد که ایشان
را دوست دارد و ایشان او را دوست دارند، با مومنان مهربان و فروتنند و بر
کافران سخت می گیرند.
پیشگیری و درمان عصبانیت
قرآن
مجید در آیات زیادی به پیشگیری و درمان عصبانیت و خشم شدید، تشویق کرده و
می فرماید: «الَّذینَ ینْفِقونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ
الْکاظِمینَ الْغَیْظَ..».
همان ها که در توانگرى و تنگدستى، انفاق مى کنند؛ و خشم خود را فرو مى برند. (آل عمران 134)
بیشتر آیات و روایات در راستای عصبانیت، غیظ و غضب، قبل از آن که نحوه درمان را بازگو کنند، جنبه پیشگیری را بیان نموده اند.
دین
اسلام در صدد است انسان ها به هیچ وجه دچار خشم و غضب نشوند؛ به همین جهت
قرآن شریف در آیه 84 سوره یوسف و آیة 37 سوره شوری، مسلمانان را در مورد
فرو بردن خشم و پیشگیری از آن تشویق می کند.
روایات بسیاری در راستای پیشگیری و درمان خشم و عصبانیت وارد شده که به یک نمونه اشاره می گردد.
رسول
گرامی اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم می فرماید: «وَ أَحْزَم النَّاسِ
أَکْظَمهمْ لِلْغَیْظِ». و استوارترین مردم هم کسى است که خشم خود را فرو
برد. (من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص: 395)
یکی دیگر از مطالبی که آیة
الله میرزا جواد آقای ملکی تبریزی، بیان می فرمودند، این بود که فرد عصبانی
در روز صد مرتبه «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمسْتَقیم » بگوید.
دستوراتی در خصوص آلوده نشدن و درمان غضب
اشتباهات دیگران را نادیده بگیریم
قرآن
مجید پیرامون این مسئله می فرماید : (وَ الَّذینَ یَجْتَنِبونَ کَبائِرَ
الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ وَ إِذا ما غَضِبوا همْ یَغْفِرون: و کسانى که از
گناهان بزرگ و زشتکاری ها خود را به دور مى دارند و چون به خشم درمى آیند
در مى گذرند.( الشورى : 37)
پیشگیری کنیم
در مرحله اول باید از
بیماری غضب و عصبانیت پیشگیری نمود و پیشگیری آن این است که انسان با
پشتوانه باورهای دینی، رعایت دستورهای اخلاقی، همانند محبت، صله رحم،
ایثار، گذشت و عفو، توکل، توسّل و سرگرمی های سالم به زندگی خود آرامش
ببخشد و خود را وارد عرصه نگرانی ها، اضطراب، بیماری ماشینی و صنعتی و...
نکند.
قرآن کریم می فرماید: «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنّ الْقلوب». آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مى یابد!. (رعد 28)
درمان کنیم
مرحله
بعدی، مرحله درمان می باشد و باید توجه داشت؛ زمانی که آتش خشم و غضب در
فردی شعله ور شده نباید دست به درمان او زد یا فرد خشمگین را نصیحت نمود؛
بلکه باید صبر نمود تا شعله خشم او فروکش نماید، آنگاه راهکارهای علمی و
عملی را در قالب دستورالعمل اخلاقی و... ارائه داد.
الف: وضو گرفتن
در روایت دیگر آمده است: «الغضب من الشّیطان و الشّیطان خلق من النّار و الماء یطفی النّار»
خشم
از شیطان است و شیطان از آتش پدید آمده و آتش را به آب می توان خاموش کرد؛
وقتی یکی از شما خشمگین شود، وضو گیرد. (نهج الفصاحة، ص: 586)
ب: غسل کردن
در
حدیث دیگر آمده است که هنگام غضب و عصبانیت غسل نمایید. «... فَاِذا
غَضِبَ اَحَدکمْ فَلْیَغْتَسِل». وقتی یکی از شما خشمگین شود، غسل نماید.
(نهج الفصاحه 586)
دو نسخه از آیة الله ملکی تبریزی برای آرامش افراد عصبانی
آیة
الله مرعشی نجفی می فرمودند: آیة الله میرزا جواد آقای ملکی تبریزی، برای
بعضی ها که اخلاق تند داشتند و عصبی می شدند، دو توصیه می فرمودند:
یکی
این که اذان و اقامه را در گوششان بگویند. یعنی همین اذان و اقامه ای که
در گوش نوزاد می گوییم، اگر کسی، عصبی هست، خوب است که در گوش او اذان و
اقامه گفته شود. خیلی اثر دارد.
معلوم می شود این اذکار الهی تأثیر دارد. چون عالم، عالم اثر و موثّر است.
در
حقیقت عالم، عالم اثر و موثّر است، یک نمونه اش، این است: اگر شما خبر
ناگواری را بشنوید، منقلب می شوید، گریه می کنید. آیا کسی آمده به گوش شما
سیلی زده و یا نیش گونی از شما گرفته است؟! خیر، پس معلوم است عالم، عالم
اثر و موثّر است.
این در باب تمثیل بود که بفهمیم عالم، عالم اثر و
موثّر است. لذا باید بدانیم این مکارم اخلاق، اثر خوب دارد. سخن پسندیده
اثر خوب دارد، ولی اگر فحّاشی باشد، اثر بد دارد. لذا اخلاق کریمانه، اثر
دارد.
یکی دیگر از مطالبی که آیة الله میرزا جواد آقای ملکی
تبریزی، بیان می فرمودند، این بود که فرد عصبانی در روز صد مرتبه «اهْدِنَا
الصِّراطَ الْمسْتَقیم » بگوید.
سوال کرده بودند: «اهْدِنَا
الصِّراطَ الْمسْتَقیم » چه فایده ای دارد؟ فرموده بودند: وقتی تبیین می
کنید: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمسْتَقیم »، صراط مستقیم این است که اخلاق
افراطی و تفریطی را از انسان بگیرد.
منبع : تبیان
