پیامبر اکرم صلی الله و علیه وآله می
فرمایند: «إنّما بعِثْت لاتَمِّمَ مَکارِمَ الأخْلاقِ» (مکارم الاخلاق ص ٨)
و نفرمودند: «إنّما بعِثْت لاتَمِّمَ الأخْلاقِ». یکی از معانی مکارم
اخلاق، این است که انسان بداند در باب علم به اخلاق، چگونه عمل کند که نه
افراط کند و نه تفریط.
اگر انسان بداند که حقیقت زهد چیست، آن موقع
است که دیگر نه افراط می کند و نه تفریط. چون اگر نداند، صورت ظاهر، اوّل،
از اسم زهد خوشش می آید؛ چون فطرت بشر به دنبال خوبی هاست، ولی وقتی بلد
نباشد و حدّ وسطی را نداند و به تعبیر دیگر مکارم و اخلاق کریمانه را
نداند، امکان دارد هم خودش به افراط بیافتد و هم دیگران را نسبت به زهد،
بدبین کند و خودش هم در آینده، به تعبیری سقوط کند و از زهد، زده می شود.
اگر
اخلاق، این طور زیربنایی بیان شود، آن وقت معلوم می شود که چه حالاتی می
تواند برای انسان به وجود بیاید و چه زیبایی هایی برای انسان هست. جدّی
کیست که مکارم اخلاق را بداند و غیر از آن، عمل کند؟!
غیظ و غضب از منظر قرآن شریف و منابع روایی
در قرآن شریف و منابع روایی، بحث غیظ و غضب، تحت عناوین مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.
قرآن
کریم در مورد غیظ و غضب کفّار نسبت به اهل ایمان می فرماید: «وَ إِذا
خَلَوْا عَضّوا عَلَیْکم الْأَنامِلَ مِنَ الْغَیْظِ قلْ موتوا
بِغَیْظِکمْ».
امّا هنگامى که تنها مى شوند از شدّت خشم بر شما، سر
انگشتان خود را به دندان مى گزند! بگو: با همین خشمى که دارید بمیرید! (آل
عمران 119)
در مورد اصل خشم و غضب، پیامدها و پیشگیری و درمان آن، روایات بسیاری وارد شده است.
برای نمونه پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: «اجتَنِبِ الغضب». از خشم بپرهیزید.(نهج الفصاحه 116)
معانی مکارم اخلاق، این است که انسان بداند در باب علم به اخلاق، چگونه عمل کند که نه افراط کند و نه تفریط.
عاملی برای شماتت بیگانگان
چرا
جامعه اینقدر پرخاشگر شده است؟ چرا در خانه ها و مجالس، پرخاشگری زیاد است؟
چرا در کوچه و خیابان مردم نسبت به هم تندی و پرخاش دارند؟
حیف است ما
که مسلمانیم و دین ما دین رحمت و رأفت و پیامبر ما پیامبر عفو و مهربانی
است و چنین امامان و پیشوایانی داریم که ظلم دشمنان سرسخت خود را با
نیکوکاری و عطوفت پاسخ می دهند، نسبت به همدیگر پرخاشگر باشیم و از این جهت
مورد شماتت بیگانگان واقع شویم.
ما باید نسبت به همدیگر تولی و نسبت به
بدخواهان تبری داشته باشیم. قرآن کریم می فرماید: «یَا أَیّهَا الَّذِینَ
آمَنوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّه
بِقَوْمٍ یحِبّهمْ وَ یحِبّونَه أَذِلَّةٍ عَلَى الْموْمِنِینَ أَعِزَّةٍ
عَلَى الْکَافِرِینَ»[مائده/54]: اى کسانى که ایمان آورده اید، هر کس از
شما که از دین خویش برگردد، زود باشد که خداوند گروهى را بیاورد که ایشان
را دوست دارد و ایشان او را دوست دارند، با مومنان مهربان و فروتنند و بر
کافران سخت می گیرند.
پیشگیری و درمان عصبانیت
قرآن
مجید در آیات زیادی به پیشگیری و درمان عصبانیت و خشم شدید، تشویق کرده و
می فرماید: «الَّذینَ ینْفِقونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ
الْکاظِمینَ الْغَیْظَ..».
همان ها که در توانگرى و تنگدستى، انفاق مى کنند؛ و خشم خود را فرو مى برند. (آل عمران 134)
بیشتر آیات و روایات در راستای عصبانیت، غیظ و غضب، قبل از آن که نحوه درمان را بازگو کنند، جنبه پیشگیری را بیان نموده اند.
دین
اسلام در صدد است انسان ها به هیچ وجه دچار خشم و غضب نشوند؛ به همین جهت
قرآن شریف در آیه 84 سوره یوسف و آیة 37 سوره شوری، مسلمانان را در مورد
فرو بردن خشم و پیشگیری از آن تشویق می کند.
روایات بسیاری در راستای پیشگیری و درمان خشم و عصبانیت وارد شده که به یک نمونه اشاره می گردد.
رسول
گرامی اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم می فرماید: «وَ أَحْزَم النَّاسِ
أَکْظَمهمْ لِلْغَیْظِ». و استوارترین مردم هم کسى است که خشم خود را فرو
برد. (من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص: 395)
یکی دیگر از مطالبی که آیة
الله میرزا جواد آقای ملکی تبریزی، بیان می فرمودند، این بود که فرد عصبانی
در روز صد مرتبه «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمسْتَقیم » بگوید.
